سیستم عامل ملی ، لینوکس فارسی و در نهایت طرح ملی نرم افزارهای آزاد/متن‌باز عناوین یکی از مهمترین پروژه های ملی مرتبط با فن آوری اطلاعات هستند. پروژه ای که در صورت موفقیت میتواند شکل و نحوه استفاده از کامپیوتر را در سالهای آتی در کشور تغییر دهد. در ایران همانند بسیاری از کشورهای پیشرفته و یا در حال توسعه عده ای از صاحب نظران به این فکر افتادند تا سیستم عاملی ارزان تر و در عین حال با قابلیت بومی سازی را به عنوان جایگزین احتمالی سیستم عامل ویندوز مایکروسافت در نظر بگیرند. در واقع مواردی همچون هزینه بالای خرید سیستم عامل ویندوز ،عدم دسترسی به کد منبع این سیستم عامل، مشکلات سیاسی احتمالی در روابط کشورها و همچنین وابستگی به محصولات یک شرکت خصوصی از جمله دلایلی بوده است که بسیاری از کشورها را مایل به سرمایه گذاری و تشویق شرکتها برای کار بر روی سیستم عاملهای دیگر کرده است. سیستم عامل یونیکس همواره به عنوان یک جایگزین شایسته برای سیستم عامل شرکت مایکروسافت مطرح بوده است اما در سالهای اخیر با پیشرفت سریع سیستم عامل لینوکس و مزایای این سیستم عامل همچون آزادیهای حقوقی و تجاری بیشتر در تغییر و استفاده از کدهای این نرم افزار و با اشتیاق توسعه دهندگان و برنامه نویسان برای صرف وقت در توسعه این سیستم عامل و یا نرم افزارهای قابل اجرا تحت این سیستم بسیاری از کشورها راغب به بکارگیری نسخه های بومی این سیستم عامل شدند. در ایران نیز طرحی مشابه و با عنوان پرطمطراق سیستم عاملی فعالیت خود را آغاز کرد پروژه ای که در نهایت عنوان طرح ملی نرم افزارهای آزاد/متن‌باز را برای خود برگزید. قاعدتا سرمایه گذاری برای سیستم عامل جایگزین نه تنها ایرادی ندارد بلکه احتمالا بایستی به طراحان آن نیز آفرین گفت اما دقیقا مشکل از همان عنوان انتخاب شده برای این طرح خود را نشان داد و در واقع با کمی دقت هر کارشناس یا فرد آشنایی با این حیطه از خود سوال میکند که چگونه فارسی کردن سیستم عاملی که کرنل (هسته) ، محیط گرافیکی و بسیاری از نرم افزارهای و کدهای آن در غرب و در کشورهای مختلف طراحی و پیاده سازی شده است و قرار است تنها در ایران محیط بصری آن فارسی و احتمالا پشتیبانی از زبان فارسی در برخی نرم افزارهای آن تقویت شود میتواند عنوان سیستم عامل ملی را بگیرد؟ در حالیکه چنین عنوانی تنها برگزیده سیستم عاملی است که قاعدتا اکثر کدها و نرم افزاری وابسته آن در داخل کشور نوشته شده باشد و نه اینکه تنها کلمات محیط محاوره آن ترجمه شود!
اما اجازه دهید از اشکال عنوان بگذریم و نگاهی بیاندازیم بر چگونگی اجرا و نحوه این طرح و اینکه تا چه حد موفق بوده است حال آنکه مسئولین مختلف این طرح در ماهه ای اخیر تلویحا از شکست و عدم حصول نتایج دلخوه این طرح پس از سه سال سخن گفته اند. طرحی که حداقل تاکنون بیش از نهصد و پنجاه میلیون تومان هزینه برداشته است (ایرنا - 3/2/85).
ابتدا بایستی اشاره داشته باشم که فارسی کردن رابط کاربری لینوکس حتی قبل از این اجرای طرح ملی فوق و توسط جوانی ایرانی در آلمان و بعدها توسط علاقمندانی در ایران دنبال می شد و اولین نسخه های فارسی رابط کاربری فارسی لینوکس خارج از طرح فوق تهیه شده بود.اما سخن از نهصد و پنجاه میلیون تومان هزینه برای اجرای این طرح در سه سال گذشته شد طبیعتا بسیاری کنجکاو میکند که این مبلغ چگونه و چرا هزینه شده است.ابتدا بگذارید به اشاره ای به این داشته باشم که نهصد میلیون تومان چقدر است. حقوق یک برنامه نویس حرفه ای خوش شانس در ایران ماهیانه در حدود 500 هزار تومان است و نهصد میلیون تومان به عبارتی حقوق 1800 نفر/ ماه کار تخصصی است و البته همواره بایستی در هزینه نهایی پروژه ها هزینه های جانبی محل کار و نیروهای غیر متخصص را نیز در نظر داشت. همچنین لازم است اشاره به این داشته باشیم که کرنل و هسته اولیه لینوکس توسط یک نفر و در مدت کوتاهی پیاده شده است و حتی یکی بزرگترین پروژه های مرتبط با لینوکس به نام KDE که رابط کاربری و محیط گرافیکی رایج اکثر نسخه های سیستم عاملهای لینوکس است برای پیاده سازهای دهها نرم افزار زیر مجموعه خود از کتابخانه تابع و مرورگر گرفته تا نرم افزارهایی مانند KMAIL ، KHTML ، KTALK و... ، براساس مستندات سایت این پروژه تنها صد و شصت و پنج نفر برنامه نویس داشته است که بسیاری هم تمام وقت روی آن کار نمی کردند و تقریبا نسخه مختلف این نرم افزار را در فواصل یک یا دوساله عرضه کرده اند و همچنین براساس مستندات این سایت ترجمه این محیط کاربری به زبانهای مختلف توسط یک یا دو نفر انجام گرفته و اکثرا در فاصله کوتاهی پس از عرضه نسخه انگلیسی صورت گرفته است. حال با شرایط فوق میزان نیاز به وقت و نیروی متخصص جهت پروژه ای فارسی سازی یا پروژه های تعریف شده در طرح سیستم عامل ملی قابل ارزیابی است و اجازه دهید با این دید و البته با توجه به تجربیات محدود نویسنده در زمینه برنامه نویسی و مدیریت پروژه به بررسی برخی پروژه ها و هزینه های صورت گرفته در این طرح بپردازیم .
با پروژه مرتب سازی فارسی شروع میکنیم که هدف آن مشخص کردن نیازمندیهای دقیق مرتب‌سازی فارسی است و در واقع بیشتر یک طرح تحقیقی است تا عملی و حال آنکه مرتب سازی فارسی سابقه ای به اندازه سابقه ورود کامپیوتر به کشور دارد و در واقع این پروژه مطالعه بر روی مسائلی است که سالهاست مشخص شده و حتی در زمینه یونی کد نیز از مدتها قبل مورد استفاده بوده است و جالب آنکه هزینه اختصاص داده شده به طرح فوق 27 میلیون تومان است (حقوق یک کارشناس در چهار و نیم سال!) و آیا به نظر شما این کار اینقدر مشکل و وقت گیر بوده است؟
پروژه دوم تقویم رسمی ایران که هدف آن استخراج الگوریتم تقویم تاریخ جلالی بوده است مطمئنا هر فردی فارسی زبان که با کامپیوتر حتی از ده سال پیش آشنا باشد با تاریخ جلالی در کامپیوتر آشنا است. برنامه نویسان ایرانی شاید از 15 سال پیش (قبل از آنرا به خاطر ندارم!) از الگوریتم های فارسی در زبانهای مختلف از جمله زبان C و در بسیاری از نرم افزارهای فارسی استفاده کرده اند و الگوریتم های مختلف تقویم جلالی سابقه ای طولانی دارند حال آنکه چنین طرحی این روزها حتی به عنوان پایان نامه کارشناسی نرم افزار نیز قابل قبول نیست و بسیاری از دانشجویان از سالهای اول تحصیل خود با این الگوریتمها آشنا می شوند در چنین شرایطی هزینه اختصاص داده شده به این طرح 15 میلیون تومان بوده است( حقوق کار یک کارشناس در دو و نیم سال!)
و پروژه دیگر طراحی و پیاده سازی لوح فشرده نمایشی لینوکس است که البته بنده شخصا این سیستم عامل و لوح فشرده را دیده ام. همان نسخه معروف کنوپیکس است (این نسخه نیازی به نصب ندارد و از خود CD قابل اجرا میباشد) و البته با ابن تفاوت که تصویر پیش زمینه عوض و از KDE فارسی بصورت پیش فرض اجرا میشود.قاعدتا چنین کاری نباید بیش از یک ماه کار یک کارشناس نرم افزار باشد و این در حالی است که مبلغ اختصاص داده شده به این طرح 25 میلیون تومان است ( حقوق یک کارشناس دربیش از چهار سال! و یا حتی با در نظر گرفتن هزینه های جانبی، محل کار، بیمه و... باز چنین مبلغی قابل توجیح است؟)
پروژه بعدی افزودن امکانات فارسی به پایگاه داده MySql با هزینه 28 میلیون تومانی است . من نمیدانم اما مگر قرار بوده نرم افزار MySql از اول نوشته شود که چنین هزینه ای برای آن در نظر گرفته اند؟کارهای مشابهی توسط شرکتهای خصوصی ایرانی برای اوراکل با صرف زمان بسیار کمتر و هزینه بسیار پایین تر صورت گرفته است حال آنکه MySql خود نرم افزاری کد باز و با مستندات فراوان است. جالب است بدانید که نسخه های جدید MySql مرتب سازی فارسی را درست شده است و براساس مستندات سایت این نرم افزار این قضیه ارتباطی با پروژه فوق نداشته است وتوسط فرد علاقمند دیگری و به رایگان انجام شده است. چنین مسئله برای یکی از پروژه های دیگر سیستم عامل ملی و برای به پایگاه داده PostgreSQL و با هزینه سی میلیون تومان نیز تکرار شده است!
پروژه ای دیگر بررسی معماری و ثبت مشکلات زبان فارسی در نرم افزارهای Mozilla Suite و با هزینه 25 میلیون تومان آنهم با هدف بررسی مشکلات و امکانات مورد نیاز زبان فارسی در موزیلا و گزارش آنها به سایت اصلی آن! اتفاقا در همین سایت نسخه های زبان های مختلف نیز وجود دارد و مثلا نسخه عبری آن (پیاده سازی شده و نه فقط مطالعه شده ) توسط یک نفر و در مدت کوتاهی انجام گرفته است . جالب آن در همین طرح دوباره پروژه دیگری برای پشتیبانی فارسی در بستر Mozilla و با هزینه اختصاص داده شده 70 میلیون تومان نیز ذکر شده است.
و حال پروژه جالب دیگر افزودن امکانات فارسی به غلط یاب واژگان Spellchecher با هزینه بالای 38 میلیون تومان! آه! قرار است چه اتفاقی بیافتاد؟ این طرح چیست که اینقدر هزینه برای آن اختصاص داده شده است .کارهای مشابهی برای نرم افزارهای مانند Word توسط چندین شرکت ایرانی و با هزینه بسیار پایین صورت گرفته است و حتی با نگاهی به پروژه های مختلف میتوانید پروژه های مشابه دیگری را برای دیگر زبانها ببنید که توسط یک یا دو نفر و زمان کوتاهی انجام شده است. آیا ایجاد یک بانک لغات اینقدر هزینه دارد؟ حال آنکه اقای آلن باغومیان (از افراد خوشنام و فعال در عرصه لینوکس) در یکی از پروژه ای دیگر و برای ارائه یک دیکشنری در محیط لینوکس تنها 6 میلیون تومان گرفته است!.
پروژه دیگر پروژه ترجمه محیط گرافیکی KDE است و جالب آنکه اصلا نسخه فارسی KDE خارج ازاین طرح به اصلاح ملی آماده شده بود و هدف این پروژه تنها رفع مشکلات بوده است و گویی اینکار بسیار سخت بوده است چرا که نزدیک سی میلیون تومان برای آن پرداخت شده است. به خاطر دارید که در بالا اشاره داشتیم که بر اساس مستندات خود سایت KDE اکثر ترجمه این محیط به دیگر زبانها توسط یک یا دو نفر و معمولا در چند ماه انجام شده است و من براستی نمیدانم این سی میلیون تومان خرج چه چیزی شده است.البته در پروژه ای دیگر از طرح سیستم عامل ملی مجددا برای پشتیبانی از زبان فارسی در KDE یک پروژه سی میلیون تومانی دیگر نیز تعریف شده است .
در مورد پروژه طراحی سه قلم Outline در سایت سیستم عامل ملی رقم 2227 میلیون ریال ( 222 میلیون تومان) به عنوان هزینه اختصاص داده نوشته شده است . باور کنید فکر میکنم اشتباهی صورت گرفت است شاید حتی نوشتن یک نرم افزار نشر هم از ابتدا اینقدر هزینه نداشته باشند که برای طراحی فقط سه قلم چنین رقمی اختصاص داده شده باشد!
پروژه بررسی و ثبت مشکلات فارسی در Openoffice.org نیز در نوع خود بی نظیر است برای بررسی مشکلات و گزارش آن به سایت اصلی این نرم افزار بیست میلیون تومان در نظر گرفته است. براستی چند نفر و به چه مدت روی این پروژه کار کرده اند؟
اما پروژه طراحی و پیاده سازی یک معماری و API چند تقویمی کمی منطقی به نظر میرسد هدف این طرح پیاده سازی الگوریتم تاریخ جلالی بصورت توابعی در زبانهای C ، PHP و چند زبان دیگر است. بسیاری از برنامه نویسان (بخصوص نوع قدیمی ) تجربه پیاده سازی الگوریتم های تاریخ جلالی را به زبان مورد علاقه خود داشته اند.تجربه شخصی بنده و همچنین دوستان من در ایران پی اچ پی نشان داد که نوشتن این تابع در PHP کمتر از یک روز وقت می برد و حتی پیاده سازی این الگوریتم در زبان C نیز بیش از چند روز وقت نمی خواهد . حال آنکه پروژه فوق با مبلغ ده میلیون تومان ( حقوق یک کارشناس در دوسال) به یک فرد حقیقی سپرده شده است .
پروژه های دیگر این طرح نیز بدون اشکال نیستند در واقع بسیاری از آنها زمان و هزینه ای اختصاص داده شده که گویی قرار است مثلا کل نرم افزار یا کتابخانه توابع مجددا نوشته شوند و نه اینکه پشتیبانی از زبان فارسی در آنها تقویت شود. همه اینها را بگذارید کنار اینکه خیلی از این نرم افزارهای موفق در لینوکس بدون چشم داشت مالی و توسط برنامه نویسان علاقمند از نقاط مختلف جهان نوشته شده است این در حالی است که حتی با صرف هزینه های زیاد تنها چند پروژه و توسط معدودی شرکت برای به اصلاح سیستم عامل ملی تعریف و پیاده شده است. به خاطر داشته باشیم که که آنچه لینوکس را به عنوان رقیبی برای دیگر سیستم عاملها مطرح کرده است خرج های بی حساب و یا ولخرجیهای کشورها نیست ، بسیاری از نرم افزارهای مهم لینوکس توسط برنامه نویسان و افراد علاقمند در نقاط مختلف دنیا نوشته شده است و بسیاری از طرحهایی که تا حدودی موفق بوده اند توسط شرکتهای خصوصی مورد حمایت مالی قرار گرفته اند تا مسیر پیشرفت را بهتر طی کنند و به نوعی دولتها وظیفه تهیه کد مثلا تقویم جلالی را ندارند.
به هر حال سیستم عامل جایگزین بحثی جدی است و شاید لازم باشد با تجدید نظر در شیوه حمایتی و نظارتی این طرح آنرا تبدیل به طرحی کم خرج تر، پویا تر و حتی مستقل از حمایت دولت کنیم.
علیرضا شیرازی
+ نوشته شده در دوشنبه بیست و دوم خرداد 1385ساعت 18:39 توسط علیرضا
البته یه کم قدیمیه
منبع:
http://shirazi.blogfa.com/post/3
موضوع: نقدی بر طرح سیستم عامل ملی - علیرضا شیرازی (دفعات بازدید: 2785 بار)
