پروژهٔ تازه: بهبود قلم FreeSerif برای زبان فارسی

[امیرمسعود]

همون طور که می‌دونید قلم پیش‌فرض فایرفاکس در ابونتو و بسیاری از توزیع‌های دیگه نامش هست FreeSerif. این قلم تا نسخهٔ ۱۲٫۰۴ اوبونتو مشکلات خیلی جدی‌ای در نمایش فارسی و عربی داشت. از نسخهٔ ۱۲٫۱۰ به بعد نسخهٔ تازه‌تر این قلم جایگزین شد که اشکال‌های مهم رو رفع کرده بود. ولی همچنان این قلم خیلی زشته. در مقایسه با قلم‌های معروف فارسی مانند نازلی هیچ حرفی برای گفتن نداره. برای تاریخچهٔ این موضوع این‌جا رو ببینید. تصویر زیر مال پیش از انتشار اوبونتوی ۱۲٫۱۰ هست:



ولی از اون جا که این قلم جزئی از یک مجموعهٔ بسیار بزرگ‌تر هست، به همین آسونی‌ها نمی‌تونیم از دستش رها بشیم! قلم FreeSerif و سایر قلم‌های خانوادهٔ GNU FreeFont بسیار بسیار کامل هستند و نویسه‌های خیلی خیلی از زبون‌های عجیب و غریب رو در خودشون دارند. بنابراین این قلم‌ها پتانسیل این رو دارند که به عنوان قلم پایه در همهٔ توزیع‌ها به‌کار بروند. دلیل این که قلم پیش‌فرض اوبونتو هستند هم همینه.

حالا من می‌خوام دعوت کنم از آدم‌های علاقه‌مند که این قلم رو بهبود بدیم و کمی خوشگل‌ترش کنیم. من اینجا یه تصویر (و پروندهٔ pdf) آماده کردم که همهٔ نویسه‌های فارسی این قلم رو در همهٔ شکل‌هاشون نمایش می‌ده:


همین شکل در قالب پی‌دی‌اف هم این‌جاست. می‌بینید که بعضاً نکته‌های افتضاحی در این قلم هست. این حرف رو دارم می‌زنم با وجود این که آخرین مشارکت‌کننده‌ای که روی این نویسه‌ها کار کرد خود من بودم!

پیشنهاد من:
برنامهٔ FontForge رو از مخازن نصب کنید. این قلم رو توش باز کنید و نویسه‌هایی رو که فکر می‌کنید مشکل داره تغییر بدید و خوشگل‌تر کنید. بعد تصویرش رو این‌جا بگذارید. فونت‌فورج  برنامهٔ خوش‌دست و پایداری نیست، ولی یه خورده که باهاش ور برید دستتون میاد که باید چه‌کار کنید. می‌تونیم روی ظاهر نویسه‌ها این‌جا بحث کنیم. یا حتی خودتون می‌تونید به‌تنهایی طراحی‌های خودتون رو به توسعه‌دهندهٔ اصلی قلم پیشنهاد بدید و بی‌خیال این‌جا بشید.

یک چیز مهم رو هم باید توضیح بدم: ممکنه بعضی‌ها پیشنهاد کنند که نیازی به این کار نیست و بهتره که کل نویسه‌های فارسی در این قلم رو با یک قلم آزاد دیگه مثل نازلی جایگزین کنیم. کاش این کار ممکن بود. ولی نیست. متریک یا اندازهٔ این قلم (یعنی نسبت طول به عرض) و مکان قرارگیری خط زمینه در این قلم خیلی با قلم‌های دیگهٔ فارسی فرق داره. برای همین اگر نویسه‌های فارسی رو در این قلم با قلمی مثل نازلی جایگزین کنیم، نوشته‌های فارسی و انگلیسی در کنار هم کاملاً نامیزان می‌شوند. اتفاقاً متریک خاص این قلم یک نکتهٔ قوت بزرگ براش هست، چون از نظر اندازه و ارتفاع حروف کاملاً سازگار با خط لاتین طراحی شده. این یعنی اگر نوشته‌ای همزمان شامل حروف فارسی و لاتین باشه، کاملاً یک‌دست به‌نظر میاد. برای این که باورتون بشه پیشنهاد می‌کنم یک متن مخلوط انگلیسی و فارسی رو با نازلی بنویسید و نتیجه رو با FreeSerif مقایسه کنید! خودتون خواهید دید که هرچند FreeSerif زشت‌تره، ولی هماهنگی (از نظر اندازه و ارتفاع از خط زمینه) بین حروف انگلیسی و فارسی در FreeSerif خیلی بهتره.

پس برخلاف ظاهر زشتش، پایهٔ این قلم از نظر متریک خیلی خوب گذاشته شده. اگر قلمی با این متریک توسعه پیدا کنه، خیلی به درد می‌خوره برای وب.

[فاراب]

خب یه دفعه تمام کاراکترها رو از یه فونت خوب قبلی مثل نازنین کپی.پیست کنین.

[امیرمسعود]

خب یه دفعه تمام کاراکترها رو از یه فونت خوب قبلی مثل نازنین کپی.پیست کنین.

لطفاً بخون نوشته رو پیش از نظر دادن. دقیقاً نوشتم که چرا این کار رو نمی‌شه کرد.

[امیرمسعود]

البته باید اصلاح کنم گفتهٔ پیش رو و دقیق‌تر بگمش. مشکل قلم‌های فارسی معمولی مثل نازلی و نازنین و تیتر و... اینه که زیبایی رو به قیمت زیادکردن ارتفاع قلم (یعنی زیادشدن فاصلهٔ بین سطرها) به‌دست می‌آورند. این باعث می‌شه که اندازهٔ نویسه‌ها بسیار کوچک‌تر از اندازهٔ استاندارد نویسه‌های انگلیسی در قلم‌های دیگه بشه. برای روشن‌تر شدن این دو تا عکس رو با هم مقایسه کنید:


سمت چپی (یا پایینی) با نازلی نوشته شده و سمت راستی (یا بالایی) با FreeSerif، هر دو هم با اندازهٔ قلم ۶۵. دو تا فرق مهم دارند: یکم این که با نازلی نویسه‌های انگلیسی کوچک‌تر هستند. دوم این که با نازلی فاصلهٔ بین سطرها بسیار بیشتره. در واقع دلیل هر دوتاش یک چیزه: این که متریک قلم نازلی با متریک یک قلم استاندارد لاتین سازگار نیست. برای همین طراحان نازلی مجبور شدند نویسه‌های لاتین‌شون رو هم کوچیک کنند تا کنار نویسه‌های فارسی متناسب باشه. ولی این خیلی کار بدیه چون مفهوم اندازهٔ‌ قلم رو بی‌معنی می‌کنه (نویسهٔ A با اندازهٔ ۶۵ یه اندازهٔ مشخص داره، ولی در نازلی این اندازه کاملاً عوض شده). نازلی قلم خیلی خوشگلیه و خود من هم همیشه ترجیحش می‌دم. ولی به این دلایل نمی‌تونه در کنار یک نوشتهٔ انگلیسی قرار داده بشه.

یک چیز مهم رو هم باید توضیح بدم: ممکنه بعضی‌ها پیشنهاد کنند که نیازی به این کار نیست و بهتره که کل نویسه‌های فارسی در این قلم رو با یک قلم آزاد دیگه مثل نازلی جایگزین کنیم. کاش این کار ممکن بود. ولی نیست. متریک یا اندازهٔ این قلم (یعنی نسبت طول به عرض) و مکان قرارگیری خط زمینه در این قلم خیلی با قلم‌های دیگهٔ فارسی فرق داره. برای همین اگر نویسه‌های فارسی رو در این قلم با قلمی مثل نازلی جایگزین کنیم، نوشته‌های فارسی و انگلیسی در کنار هم کاملاً نامیزان می‌شوند. اتفاقاً متریک خاص این قلم یک نکتهٔ قوت بزرگ براش هست، چون از نظر اندازه و ارتفاع حروف کاملاً سازگار با خط لاتین طراحی شده. این یعنی اگر نوشته‌ای همزمان شامل حروف فارسی و لاتین باشه، کاملاً یک‌دست به‌نظر میاد. برای این که باورتون بشه پیشنهاد می‌کنم یک متن مخلوط انگلیسی و فارسی رو با نازلی بنویسید و نتیجه رو با FreeSerif مقایسه کنید! خودتون خواهید دید که هرچند FreeSerif زشت‌تره، ولی هماهنگی (از نظر اندازه و ارتفاع از خط زمینه) بین حروف انگلیسی و فارسی در FreeSerif خیلی بهتره.

[vandu]

و در مورد فونت iranian sans چطور؟ آیا اون هم مشکل ریز بودن رو مثل نازلی و نازنین و ... داره؟ تا اونجایی که من استفاده کردم خیلی مناسب و استاندارده...

[امیرمسعود]

و در مورد فونت iranian sans چطور؟ آیا اون هم مشکل ریز بودن رو مثل نازلی و نازنین و ... داره؟ تا اونجایی که من استفاده کردم خیلی مناسب و استاندارده...

راس می‌گی. قلم Iranian Sans این مشکل ریز بودن رو نداره. خیلی فشرده است و در کنار نوشتهٔ انگلیسی خوب به نظر میاد، و می‌تونه گزینهٔ خوبی باشه برای ترکیب در قلمی مثل FreeSerif. البته باید واقعاً دید که متریک‌ش جه‌قدر با متریک FreeSerif هم‌خوانی داره. جدای از اندازهٔ قلم، اختلاف در مکان قرارگیری خط زمینه می‌تونه همه‌چیز رو خراب کنه. یادمه استیون وایت، مسئول قلم FreeSerif، می‌گفت که خودش یه عالمه قلم فارسی و عربی رو بررسی کرده که شاید در FreeSerif به کار ببره، ولی هیچ قلم مناسبی نیافته.

منتها یه مشکل مهم‌تر اینه که مجوز Iranian Sans جی‌پی‌ال نیست و به طور واضحی هم با GPL سازگار نیست (تو مجوزش گفته که نمی‌شه این قلم رو جداگانه فروخت، که این به‌تنهایی جی‌پی‌ال رو نقض می‌کنه، و یه شرط‌های خاصی هم روی نام‌گذاری قلم‌های تغییریافته گذاشته که اون هم فکر کنم با جی‌پی‌ال سازگار نیست).

ولی در کل خیلی ممنون از معرفی این قلم. چیز مربوطی به نظر می‌رسه. ای ول به سازنده‌اش

[امیرمسعود]

حالا نظرتون دربارهٔ‌ شکل فعلی قلم چیه؟ مهم‌ترین ایرادهاش در شکلی که اون بالا گذاشتم چیا هستن؟ به نظرتون امیدی به بهبودیش هست؟

جدای از این که بهبود این قلم «مشکل» این قلم خاص رو رفع می‌کنه، باعث می‌شه که یه قلم دیگه هم به قلم‌های کاملاً آزاد فارسی افزوده بشه. به‌ویژه برای ماها که بیشترمون تجربهٔ طراحی حرفه‌ای رو نداریم، یه چالش طراحی محسوب می‌شه. کسی پایه نبود که شروع کنیم به کار؟

[امیرمسعود]

مژده! یک راهنمای فارسی کار با فونت‌فورج رو هم پیدا کردم.
این‌جا
http://ubuntuone.com/6DESEqVUIzbKfN07vYTBeM
و این‌جا
http://mirror.umd.edu/download.ospdev.net/pfaf/HowToConvert/0.1/pfaf-howto.pdf
هست.

[امید توانا]

مژده! یک راهنمای فارسی کار با فونت‌فورج رو هم پیدا کردم.
این‌جا
http://ubuntuone.com/6DESEqVUIzbKfN07vYTBeM
و این‌جا
http://mirror.umd.edu/download.ospdev.net/pfaf/HowToConvert/0.1/pfaf-howto.pdf
هست.

بهترین قلم برای دسکتاپ و اینترنت که من دیدم Lucida MAC هست که فکر می‌کنم لینکی که دادم کلونی از اصلی باشه. اگر می‌تونید پروانه‌اش رو نگاه کنید.

[ساسان]

یک پست طولانی نوشته بودم که SMF دیوانه همه‌اش رو پاک کرد. (چرا این‌جا از این سیستم فوق‌العاده چرت استفاده می‌کنه؟)
خلاصه میگم:
پروژه خوبیه مسعود ولی قبل از شروع بهتره در مورد چندتا مساله صحبت کنیم.
هدفت نهاییت از این کار چیه؟ بهبود تایپوگرافی پارسی اوبونتو و بفیه توزیع‌ها یا صرفا بهبود FreeSans ؟ اگر اولیه که راه‌های ساده‌تری برای این‌کار وجود داره.

همون طور که می‌دونید قلم پیش‌فرض فایرفاکس در ابونتو و بسیاری از توزیع‌های دیگه نامش هست FreeSerif.

نه نیست. قلم پیش‌فرض اوبونتو، خانواده فونت اوبونتو هست. توزیع‌های مدرن (اوبونتو، فدورا، اوپن‌سوزه و ...) برای دسترسی و انتخاب فونت‌ها از FontConfig استفاده می‌کنن. این برنامه با توجه به کانفیگ کاربران به صورت سلسله مراتبی فونت و آپشن‌های مناسب رو برای رندر به Freetype میده. این‌که توی اوبونتو، FreeSans جای Tahoma رندر میشه به خاطر این هست که توی یکی از کانفیگش FreeSans به عنوان جایگزین Tahoma معرفی شده.

[امیرمسعود]

هدفت نهاییت از این کار چیه؟ بهبود تایپوگرافی پارسی اوبونتو و بفیه توزیع‌ها یا صرفا بهبود FreeSans ؟

بهبود FreeSerif. عنوان موضوع: بهبود قلم FreeSerif برای زبان فارسی

این‌که توی اوبونتو، FreeSans جای Tahoma رندر میشه به خاطر این هست که توی یکی از کانفیگش FreeSans به عنوان جایگزین Tahoma معرفی شده.

خب پس یعنی در موارد زیادی به‌طور پیش‌فرض FreeSerif رندر می‌شه، و نه مثلاً Nazli یا چیز دیگه. من هم همین رو می‌گم.

[ساسان]

بهبود FreeSerif. عنوان موضوع: بهبود قلم FreeSerif برای زبان فارسی

متوجه‌ام ولی هدفت از بهبود FreeFonts بهتر کردن تایپوگرافی پارسی اوبونتو نیست؟
اگر هدفت اینه که راهای موثر و ساده‌تری برای رسیدن بش هست. مثلا به کانفیگ ساده FontConfig بنویسیم که DejaVu Sans رو جایگزین Tahoma کنه و اون برای اوبونتو بفرستیم.

خب پس یعنی در موارد زیادی به‌طور پیش‌فرض FreeSerif رندر می‌شه، و نه مثلاً Nazli یا چیز دیگه. من هم همین رو می‌گم.

فکر کنم فقط توی اوبونتو اینطوری باشه. مثلا توی فدورا ۱۸ فونت DejaVu Sans جای Tahoma رندر میشه. توی فدورا ۱۹ هم اصلا فونت FreeFonts به صورت پیش‌فرض نصب نیست. اگر لازم باشه توزیع‌های دیگه رو هم تست می‌کنم.

[robotic]

دو راهکار زیر به ذهنم رسید

1- نازلی را بزرگ کنی، strech

2- کاراکتر های XB kayhan استفاده کنی

قلم کیهان به جز چند مورد، قلم خوبی است. و مشکل اندازه نداد و کاملا منطبق بر لاتین است

[امیرمسعود]

دو راهکار زیر به ذهنم رسید

1- نازلی را بزرگ کنی، strech

2- کاراکتر های XB kayhan استفاده کنی

قلم کیهان به جز چند مورد، قلم خوبی است. و مشکل اندازه نداد و کاملا منطبق بر لاتین است

ممنون از پیشنهادت.

ولی مگه قیافهٔ این قلم اون قدر زشته؟ که هیچ راهی جز جایگزینی‌اش با یه قلم دیگه نیست؟ همه دارن پیشنهاد می‌دن که یه قلم تازه پیدا کنیم یا به قول شما قلم‌های دیگه رو چاق و لاغر کنیم که با متریک این قلم جور دربیاد!! هدف من از آغاز این تاپیک بهبود قیافهٔ نویسه‌های این قلم بود. ولی هیچ کسی تا حالا هیچ نظری دربارهٔ این قلم نداده!

اصلاً چیزهایی رو که در آغاز تاپیک نوشتم فراموش کنید! به این پروژه به چشم یک تجربه در طراحی و اصلاح قلم نگاه کنید! من در هر حال برای بهبود قلم در وضع فعلی‌اش تلاش می‌کنم. ولی می‌خوام نظر بقیه رو دربارهٔ شکل نویسه‌هاش بدونم. به نظرتون کدوم نویسه‌ها از همه بیشتر مشکل دارن و با بقیه هماهنگ نیستند؟

[ساسان]

امیر مسعود گرامی پاسخی برای پست قبلیم نداشتی؟ دوست دارم نظرت رو بدونم.

ولی مگه قیافهٔ این قلم اون قدر زشته؟ که هیچ راهی جز جایگزینی‌اش با یه قلم دیگه نیست؟ همه دارن پیشنهاد می‌دن که یه قلم تازه پیدا کنیم یا به قول شما قلم‌های دیگه رو چاق و لاغر کنیم که با متریک این قلم جور دربیاد!! هدف من از آغاز این تاپیک بهبود قیافهٔ نویسه‌های این قلم بود. ولی هیچ کسی تا حالا هیچ نظری دربارهٔ این قلم نداده!
اصلاً چیزهایی رو که در آغاز تاپیک نوشتم فراموش کنید! به این پروژه به چشم یک تجربه در طراحی و اصلاح قلم نگاه کنید! من در هر حال برای بهبود قلم در وضع فعلی‌اش تلاش می‌کنم. ولی می‌خوام نظر بقیه رو دربارهٔ شکل نویسه‌هاش بدونم. به نظرتون کدوم نویسه‌ها از همه بیشتر مشکل دارن و با بقیه هماهنگ نیستند؟

در این‌که فونت زشتیه شکی نیست.
به نظرم ر ز ژ و دم واو افتضاحه. گودی ف، نون و ق بیش از حد کشیده است. نقطه‌ها رو گرد کنیم جالب‌تر میشه.
سعی می‌کنم چند موردش رو اصلاح کنم و این‌جا بزارم.